Wojciech Kamysz

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 kosmetykiem jest każda substancja lub ich mieszanina przeznaczona do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórkiem, owłosieniem, paznokciami, wargami oraz zewnętrznymi narządami płciowymi) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała. Kosmetyki można więc wcierać, nakładać, rozpryskiwać na dowolną część ciała, jednak zawarte w nich związki chemiczne nie powinny ingerować w strukturę i procesy metaboliczne zachodzące w skórze.

W odróżnieniu od kosmetyków, lekiem, zgodnie z prawem farmaceutycznym, jest substancja lub mieszanina substancji przeznaczona do zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt, lub podawania człowiekowi lub zwierzęciu w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu ludzkiego lub zwierzęcego. Leki mogą zmieniać stan funkcjonalny komórek organizmu, m.in. komórek skóry.

W odróżnieniu od kosmetyków, lekiem, zgodnie z prawem farmaceutycznym, jest substancja lub mieszanina substancji przeznaczona do zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt, lub podawania człowiekowi lub zwierzęciu w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu ludzkiego lub zwierzęcego. Leki mogą zmieniać stan funkcjonalny komórek organizmu, m.in. komórek skóry.

Ponad 25 lat temu, amerykański dermatolog, dr Albert M. Kligman zdefiniował i wprowadził pojęcie jeszcze jednej grupy produktów, tzw. kosmeceutyków – środków kosmetycznych o działaniu leczniczym, tj. preparatów o działaniu pielęgnacyjno-leczniczym, które oprócz właściwości pielęgnacyjnych i upiększających wykazują również zdolność wpływania na procesy fizjologiczne zachodzące w skórze oraz wspomagają leczenie niektórych dermatoz. Kosmeceutyki należy więc umieścić pomiędzy kosmetykami a lekami. Nie są one typowymi lekami, nie można o nich jednak też powiedzieć, że są typowymi kosmetykami. Porównanie właściwości kosmetyków, kosmeceutyków i leków przedstawia Tabela 1.

Kosmeceutyki działają znacznie silniej niż kosmetyki. Mogą sprawić np.; że fibroblasty zwiększą produkcję młodych włókien elastycznych, zmniejszą się zmarszczki, znikną niektóre przebarwienia, unormuje się praca gruczołów łojowych lub zwiększy żywotność komórek skóry. Preparaty te pielęgnują, stymulują regenerację, zwiększają odporność skóry, opóźniają procesy starzenia. Mają szczególne znaczenie w redukcji defektów skóry, takich jak zmarszczki, cellulit, hiperpigmentacje, zaskórniki czy rozstępy. Są zalecane jako uzupełnienie zabiegów medycyny estetycznej, wzmacniają i przedłużają ich efekty, stosuje się je również jako uzupełnienie mezoterapii, terapii laserowych czy peelingów. Efektywność kosmeceutyku jest uwarunkowana z jednej strony rodzajem zastosowanej substancji czynnej, z drugiej strony jej odpowiednim, często wysokim, wyższym niż w kosmetyku, stężeniem. Kosmeceutyku nie należy jednak traktować jako leku, choć należy zawsze stosować konkretny preparat wg zaleceń i na określone dolegliwości.

Witaminy – np.: witamina A, E, C, B. Wykazują skuteczność w zwalczaniu objawów trądziku, uszkodzeń słonecznych skóry i łuszczycy, działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwłojotokowo. Oddziałują w skórze ludzkiej fotochronnie i antyoksydacyjnie, mogą powodować zwiększenie wytwarzania kolagenu, zapobiegać starzeniu się skóry, zmniejszać jej szorstkość i zwiększać elastyczność.

Antyoksydanty – np.: koenzym Q10, kwas α-lipopnowy, izoflawony roślinne. Stosowane miejscowo mogą zatrzymywać procesy starzenia się skóry, zmniejszać jej szorstkość, redukować plamki, bruzdy i głębokość zmarszczek. Mogą również powodować wzrost odporności skóry na czynniki zewnętrzne, redukować i zmniejszać obrzęk i rumień, zapobiegać i redukować istniejące zmarszczki wywołane promieniowaniem UV, wzmacniać skórę i jej elastyczność, zwiększać nawilżenie.

Kwasy octowe (hydroksykwasy) – np.: kwas migdałowy, kwas mlekowy, kwas jabłkowy, kwas cytrynowy, kwas winowy, kwas glikolowy. Są składnikami kosmeceutyków leczących trądzik i blizny potrądzikowe, złuszczają warstwę rogową, odblokowują ujścia gruczołów łojowych i regulują wydzielanie sebum. Ponadto, pielęgnują cerę dojrzałą i zniszczoną nadmiernym promieniowaniem UV – niwelują plamy pigmentacyjne, rozjaśniają i wybielają przebarwienia oraz stymulują syntezę kolagenu i elastyny.

Związki mineralne (jony metali) – np.: cynku, miedzi, selenu, strontu. Główne zalety to ochrona skóry i aktywność antyoksydacyjna, ułatwianie procesów gojenia, działanie przeciwbakteryjne i ściągające oraz przeciwłupieżowe. Minimalizują tworzenie zmarszczek i zmniejszają proces starzenia się skóry, działają przeciwświądowo i przeciwzapalnie.

Ekstrakty roślinne – np.: ekstrakt z kasztanowca, arniki, miłorzębu japońskiego, kory sosny nadmorskiej, zielonej i czarnej herbaty, oczaru wirginijskiego, wierzby białej. Wykazują działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne oraz poprawiające wygląd skóry. Są też stosowane w celu wygładzenia skóry, jako czynniki tonizujące, normalizujące i nawilżające.

Peptydy – np.: Pal-KTTKS i argirelina. Pierwszy z nich, jest pochodną fragmentu prokolagenu typu I – sprzężoną z kwasem palmitynowym. Peptyd ten stymuluje syntezę kolagenu oraz fibronektyny. Dzięki obecności kwasu tłuszczowego łatwiej penetruje warstwę rogową skóry i tym samym lepiej pełni swoją funkcję, którą jest redukcja zmarszczek i minimalizowanie efektów starzenia się skóry. Drugi z nich – argirelina, wykazuje podobne właściwości co toksyna botulinowa, dzięki hamowaniu aktywności białek transbłonowych kompleksu SNARE. Efektem działania tego peptydu jest zapobieganie nadmiernej kurczliwości fibroblastów, tym samym redukcja zmarszczek mimicznych. Niektóre peptydy mogą znaleźć zastosowanie jako nośniki metali np. GHK (glicyno-L-histydylo-L-lizyna), który jest nośnikiem dla miedzi. GHK stabilizuje i ułatwia wnikanie miedzi do wnętrza komórek umożliwiając pełnienie funkcji.

Czynniki wzrostu – np.: TGFβ , EGF, KGF czy też PDGF. Przyspieszają gojenie się ran, poprzez indukcję syntezy kolagenu, elastyny czy też glikozaminoglikanów. Mogą one hamować bądź pobudzać komórki do proliferacji oraz różnicowania wywierając odpowiednie efekty w miejscu zastosowania. Pośredniczyć mogą w procesie angiogenezy. Dzięki swoim właściwościom przyspieszają gojenie się ran oraz hamują efekty starzenia się skóry wynikające np. z nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV.

Kosmeceutyki reprezentują grupę produktów kosmetycznych zawierających w swoim składzie szereg związków o różnej aktywności biochemicznej. Wiele kosmeceutyków znalazło zastosowanie w terapii przebarwień skóry czy też redukcji zmarszczek. Liczne badania dowiodły, że niektóre z nich przyspieszają gojenie się ran, również pooperacyjnych oraz podtrzymują efekty zabiegów estetycznych. Dzięki swoim właściwościom kosmeceutyki mogą być wykorzystane z powodzeniem jako uzupełnienie standardowego schematu leczenia dermatologicznego. Niemniej jednak należy podchodzić z rezerwą i dystansem do tej grupy produktów i nie traktować ich jako swoiste „panaceum”. Kosmeceutyki powinny być stosowane tylko i wyłącznie po konsultacji z lekarzem dermatologiem, farmaceutą czy też kosmetologiem. Nieznajomość zawartych w preparacie substancji i ich nieprawidłowe zastosowanie może przynieść zupełnie odwrotne efekty od zamierzonych, a także doprowadzić do uszczerbku na zdrowiu.

Jakkolwiek wymierne właściwości kosmeceutyków zostały potwierdzone w licznych pracach badawczych, dalsze badania muszą być przeprowadzone, gdyż terapia wspomagana kosmeceutykami może przynosić pozytywne efekty nie tylko w prewencji starzenia się skóry, lecz również nowotworów dermatologicznych.

Literatura:

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych.

2. Kuczyński S.: Kosmeceutyki – więcej niż kosmetyki; „Panacea” 1/2006.

3. Lipiak D.: Kosmeceutyki; „Świat Przemysłu Kosmetycznego” 03/2011.